Regionalne potrawy świąteczne

Wigilia Bożego Narodzenia to dla katolików jedno z najważniejszych świąt w ciągu roku, a tradycyjna kolacja wigilijna jest pełna symbolicznych potraw, których skład i sposób przygotowania mogą różnić się w zależności od regionu.

‍Różnice regionalne najpopularniejszych potraw świątecznych

Choć w całej Polsce tradycja jest ta sama – potrawy wigilijne oraz ich składniki mogą się różnić. 

Barszcz czerwony - podawany zazwyczaj z uszkami jest nieodzownym elementem Wigilii w wielu regionach Polski. W niektórych regionach stosuje się barszcz na zakwasie chlebowym, który nadaje mu charakterystyczny kwasowy smak. W innych częściach Polski preferuje się używanie zakwasu na bazie buraków. Dodatki do barszczu także mogą się różnić. Popularne są pierogi z kapustą i grzybami albo typowe uszka z grzybami.

Niektórzy dodają również do zupy krokiety, kluski lane czy uszka z mięsem. Na Mazowszu barszcz czerwony podawany jest zazwyczaj z uszkami lub pasztecikami z nadzieniem z kapusty i grzybów. Dawniej serwowany był również z ziemniakami i grzybami. 

Karp - karp smażony, w galarecie lub w innej formie jest tradycyjnym daniem w wielu domach w całej Polsce, choć nie wszędzie jest on podstawą menu. Śląska kolacja wigilijna to śledzie z ziemniakami i karp duszony w piwie. Wigilia na Pomorzu i Kaszubach rybą stoi. Dawniej na kolacji wigilijnej gościły tu przede wszystkim śledzie, ale dziś możemy na niej spotkać również inne smażone ryby, a także wędzonego węgorza, pstrąga w migdałach, flądrę w galarecie. Nawet pierogi wigilijne podawane są z rybnym farszem. 

Kapusta z grochem – tradycyjna polska potrawa podawana często podczas wieczerzy wigilijnej. Podstawowymi składnikami dania są: łuskany groch, kapusta kiszona i przyprawy. W Wielkopolsce nazywana jest ciupką z grochem. 

Pierogi - z różnymi farszami, takimi jak kapusta z grzybami, ser, czasem nawet z owocami. W wielu regionach popularne są pierogi z nadzieniem z kapusty i grzybów. Kapusta może być kiszona lub duszona, a grzyby mogą być świeże lub suszone.

W niektórych miejscach dodaje się do pierogów nadzienie z kaszy gryczanej, czasem z dodatkiem grzybów. Pierogi mogą być gotowane lub smażone. Gotowane są najczęściej podawane z dodatkiem cebuli podsmażanej na maśle, natomiast smażone często są podawane z chrzanem lub śmietaną. 

Kutia - tradycyjne danie kresowe, przygotowywane z pszenicy, maku, orzechów, miodu i suszonych owoców. Tradycyjna potrawa kuchni ukraińskiej, białoruskiej, rosyjskiej, litewskiej i dawnej polskiej kuchni kresowej. Obecnie jest przyrządzana na Białostocczyźnie, Lubelszczyźnie, przygranicznych powiatach województwa podkarpackiego, a także przez Kresowian i ich potomków w różnych częściach Polski.

Zupa grzybowa lub rybna - podawana na bazie suszonych grzybów, często jest to borowik lub podgrzybek. Zależnie od regionu, zupa może być przyrządzana na zakwasie z dodatkiem śmietany lub jako klarowny bulion. Można znaleźć ją na stołach w całej Polsce, jednak najbardziej lubiana jest w Krakowie i całym województwie małopolskim. Na Mazowszu podczas kolacji wigilijnej też spotkamy zupę grzybową, a konkretnie biały barszcz na zakwasie z kapusty z dodatkiem grzybów. Na Pomorzu sławę zyskała zupa rybna, głównie za sprawą bliskiej odległości do Bałtyku.  

Śledzie - w oleju, śmietanie, po kaszubsku, z cebulką lub w formie sałatek z jabłkami i innymi składnikami. W wersji wigilijnej często są przygotowywane z olejem, octem i przyprawami.

Na Pomorzu i Kaszubach śledź jest podstawą. Na stole znajdziemy śledzie po kaszubsku, marynowane czy też duszone z jabłkami w śmietanie. Warto zwrócić uwagę na zupę śledziową robioną na mleku z cebulą i ziemniakami oraz z dodatkiem czosnku, soku z cytryny, soli i pieprzu. Wspomnieć trzeba o tzw. pluci, czyli śledziu solonym podawanym z ziemniakami w mundurkach.  

‍

Kompot z suszu - tradycyjny polski napój bezalkoholowy, przyrządzany z gotowanych suszonych owoców - zazwyczaj śliwek, jabłek, gruszek. Początkowo podawany zimą do obiadu, obecnie serwowany jest do wieczerzy wigilijnej, który jest nieodzownym dodatkiem do świątecznej kolacji.

W różnych regionach Polski te potrawy mogą być przyrządzane na wiele sposobów i z różnych składników. Przykładowo, w różnych częściach kraju śledzie wigilijne mogą być przygotowywane z użyciem różnych ziół i przypraw. Kutia na Kresach może być podawana jako pierwsze danie, podczas gdy w innych regionach bywa deserem. Barszcz czerwony może być bardzo różny w zależności od regionu - na Podlasiu może być przygotowywany na bazie zakwasu z buraków, a w innych miejscach z dodatkiem koncentratu.‍

Dania charakterystyczne dla regionów

Istnieją dania charakterystyczne dla poszczególnych regionów Polski, które są typowe dla lokalnych obchodów Wigilii Bożego Narodzenia. Oto kilka przykładów:

Na Kaszubach popularna jest kasza gryczana podawana z okrasą z cebuli i grzybów, która może występować obok innych tradycyjnych potraw wigilijnych. 

Siemieniotka to potrawa wigilijna, zupa przyrządzana z siemienia lnianego, będąca specjałem kuchni śląskiej. Jest to jedno z dań, które ma symbolizować obfitość i dostatek w nadchodzącym roku. Dodatkiem do niej może być kasza gryczana bądź grzanki. 

Zalewajka w Małopolsce - jest to zupa przyrządzana na zakwasie z chleba żytniego z dodatkiem grzybów, mogąca być podawana w okresie świątecznym. 

Na Podlasiu przygotowywane są hreczanyki – kotleciki z kaszy gryczanej z dodatkiem cebuli i grzybów. 

W rejonie Lublina popularny jest karp po żydowsku, czyli karp w słodko-kwaśnym sosie z dodatkiem rodzynek i migdałów.

Na Mazowszu, szczególnie w okolicach Warszawy, może być serwowany kompot z suszonych owoców z dodatkiem maku, co jest lokalną wariacją na temat klasycznego kompotu z suszu.

W górskich rejonach Polski, jak Podhale, popularne są pierogi z jagodami, które mogą być serwowane również w okresie świątecznym.

Na Śląsku podaje się na Boże Narodzenie słodką moczkę, co jest deserem przygotowywanym na bazie piernika, migdałów, rodzynek, suszonych śliwek, moreli, gruszek, fig, daktyli, orzechów i ciemnego piwa, w którym moczy się składniki. 

Zupa brzadowa to kaszubski specjał, przygotowywany na Wigilię. Postna zupa z suszonych owoców, czasem urozmaicona dodatkiem grzybów, zazwyczaj zabielana i podawana z kluseczkami lub ziemniakami

Za jedną z najważniejszych potraw wigilijnych na Mazowszu uchodzą tzw. kłosy, czyli kluski z makiem. Tradycja mówi, że im grubsze i dłuższe, tym lepiej, gdyż oznaczają większe plony pszenicy w następnym roku. Kolejnym bardzo charakterystycznym daniem wigilijnym tego regionu są rwaki, czyli swego rodzaju kluski ziemniaczane o podłużnym kształcie. Podaje się je z makiem albo roztopionym masłem.       

Charakterystyczną potrawą Podlasia są wereniki, czyli pierożki z kapustą i grzybami. Potrawa pochodzi z kuchni ukraińskiej. Ukraińcy uważają wareniki, obok barszczu, za swoją potrawę narodową.  

Bryndzylki, czyli pierogi z ziemniaków i bryndzy z farszem z wędzonego oscypka, które piecze się w piecu na Podhalu. Tam są również bukty – ziemniaczane kopytka, kłuty – gotowana kapusta z ziemniakami, moskole – placki ziemniaczane pieczone na blasze i podawane z pokruszoną bryndzą oraz stopionym masłem.