Praca na nocnej zmianie. Jak zachęcać i dbać o pracowników? 

Międzynarodowa Organizacja Pracy szacuje, że na świecie co piąty pracownik wykonuje zadania nocą (nocna zmiana) - od służb mundurowych, służbę zdrowia, gastronomię, taksówkarzy, pracowników handlu po osoby zatrudnione w fabrykach i pracujące na trzy zmiany. Jak podkreśla MOP żadne finansowe bonusy nie zmienią tego, że praca nocą (nocna zmiana) ma negatywny wpływ na zdrowie pracowników. Jak zmniejszyć uciążliwości i negatywy?

‍Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek za pracę w nocy

Za pracę w godzinach nocnych (porze nocnej) przysługują dodatkowe pieniądze. Pracownik, który wykonuje pracę w porze nocnej powinien otrzymać dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w nocy. Dodatek za godziny nocne wynosi 20 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym. 

Pracodawca, chcąc zachęcić pracowników do pracy w nocy, może dowolnie podnieść kwotę tego dodatku, ale nie może go obniżyć poniżej progu wymaganego przepisami. 

Dla wielu osób dodatek ten jest atrakcyjny i choćby z tego względu stanowi motywację do pracowania wtedy, gdy inni śpią.

‍Kodeks pracy reguluje pracę w porze nocnej

Spanie to bardzo ważna kwestia dla pracowników nocnych, o którą powinni zatroszczyć się oni sami lub ze wsparciem edukacyjnym swojego pracodawcy. Można zorganizować w firmie spotkanie ze specjalistą BHP, który doradzi jak rozplanować sen i regenerację. 

Oto kilka rad, które można modyfikować pod indywidualne potrzeby: 

• Przed pójściem do pracy na nocną zmianę, wyśpij się, aby uniknąć senności w trakcie czynności zawodowych, zmniejszyć ryzyko popełnienia błędu w pracy, zapewnić sobie i innym bezpieczeństwo.  ‍
• Po powrocie z nocnej zmiany połóż się spać, ale przedtem wykonaj wszystkie czynności zwyczajowo z tym związane. Zrelaksuj się, weź ciepłą kąpiel, posłuchaj muzyki. Zrób coś, co sprawi, że zapomnisz o stresie. ‍
• Sen po nocnej zmianie może składać się z dwóch części, czyli snu właściwego trwającego minimum 5 godzin i drzemki – maksymalnie do 3 godzin. Aby być wypoczętym na kolejnej nocnej zmianie, można zrezygnować z drzemki, ale nie należy rezygnować ze snu właściwego.  ‍
• Zadbaj o sypialnię. Przewietrz pomieszczenie, zasłoń okna, poproś domowników, żeby zachowywali się cicho, jeśli akurat są w domu. Jeśli nie możesz odpowiednio wyciemnić i wyciszyć pomieszczenia, kup opaskę na oczy do spania oraz stopery do uszu.  ‍
• Jeżeli podczas nocnej zmiany jesteś niesamowicie zmęczony i senny, spróbuj krótko zdrzemnąć się przed pójściem do pracy, np. pół godziny drzemki przed wyjściem z domu.

‍Nocna zmiana - profilaktyka w zachowaniu zdrowia ludzkiego

Praca w porze nocnej może zupełnie rozregulować nasz organizm i sprawić, że będziemy czuli się źle. Niewystarczający odpoczynek grozi zaburzeniami snu i problemami zdrowotnymi, takimi jak zmniejszona odporność, infekcje, trudności w koncentracji czy też problemy ze zdrowiem psychicznym. 

Jeśli po pracy na nocnej zmianie pojawią się rozdrażnienie, osłabienie siły mięśniowej, zaburzenie poczucia odległości i czasu, może to być efekt zaburzenia naturalnej rytmiki dobowej. Po powrocie do regularnego, dziennego trybu życia, wszystko powinno ustąpić. W przeciwnym razie trzeba poradzić się lekarza.

Ponieważ pracownik zmianowy w większym stopniu niż pozostali pracownicy jest narażony na choroby cywilizacyjne (nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, chorobę wieńcową), pracodawca powinien przypominać i dbać o jego badania okresowe.

‍Rozkład czasu pracy obejmuje niezbędne aspekty w celu ochrony życia i zdrowia

Można zminimalizować negatywne skutki zdrowotne pracy zmianowej, stosując pewne zasady organizacyjne takie jak: rotacja zmian przebiega zgodnie z naturalnym upływem czasu, tj. dzień – popołudnie – noc, zmiana nocna jest krótsza od pozostałych zmian, początek zmiany dziennej nie wpływa na skrócenie snu nocnego, korzystniejsza jest szybka rotacja zmian.

Grafik pod potrzeby dla pracowników nocnych (kwestia zdrowia ludzkiego)

Pracownicy nocnych zmian narzekają na różne czynniki, które wpływają na ich motywację i chęć kontynuowania pracy w nocy. Mówią o nieprawidłowych harmonogramach pracy, nieodpowiednio ułożonych grafikach nie uwzględniających ich potrzeb indywidualnych, na brak elastyczności w planowaniu zmian w harmonogramie.

Dlatego nieraz praca w nocy może zakłócać harmonogramy osobiste, utrudniając utrzymanie satysfakcjonujących relacji rodzinnych, społecznych czy też prowadzenie aktywnego życia pozazawodowego. To może prowadzić do frustracji, niechęci do nocnych zmian i niskiego morale.  

Przy planowaniu pracy nocnej bezwzględnie należy brak pod uwagę i przestrzegać czasu na odpoczynek w pracy oraz wyspanie się po pracy. Nieprzestrzeganie tych zasad w krótkim czasie doprowadzi do zmęczenia i wypalenia zawodowego pracowników.

‍Dobre oświetlenie, ciągłość komunikacji z zespołem i kierownictwem, uznanie i nagrody (państwowa inspekcja pracy)

Złe warunki pracy mogą dodatkowo zniechęcać do pracy nocą i pogarszać samopoczucie pracowników - słabe oświetlenie, monotonność pracy, brak towarzystwa czy też trudności w komunikacji z innymi zespołami. 

Brak uznania i nagród mogą sprawić, że pracownicy nocnych zmian mogą czuć się niedoceniani lub pomijani w porównaniu do pracowników zmian dziennych. Jeśli ich wysiłek i zaangażowanie nie są odpowiednio nagradzane czy doceniane, to może prowadzić do utraty motywacji. 

Podobnie jeśli, pracownicy nocni nie mogą się rozwijać zawodowo, nie mają dostępu do szkoleń siłą rzeczy odbywających się w dzień, nie są awansowani i doceniani to mogą odczuwać brak perspektyw i motywacji do długoterminowego zaangażowania się w pracę nocną. Pracownicy nocnych zmian mogą odczuwać izolację i brak komunikacji z innymi członkami zespołu lub kierownictwem. To może prowadzić do poczucia braku wsparcia i motywacji. Dlatego tak ważna jest komunikacja i wsparcia ze strony organizacji i menedżerów.‍

Efektywność na nocnej zmianie – co z jedzeniem i piciem?

Organizm, zwłaszcza gdy pracujemy w nocy, potrzebuje energii. Jeśli nasza nocna aktywność trwa 2-3 godziny, należy zaplanować jeden lekki posiłek wspomagający, np. sałatkę z warzywami. Gdy pracujemy na ośmiogodzinną zmianę, można pomyśleć o posiłku bardziej obfitym, ale nadal lekkostrawnym, uwzględniającym pełnoziarniste pieczywo, chude mięso, wędliny, sery, a do picia soki i niegazowane wody mineralne. 

Im bardziej chce nam się spać w pracy, tym więcej kawy pijemy. Kawa w dużych ilościach, wyrządzi więcej szkody niż pożytku przyniesie, będzie źle oddziaływać na nasz organizm. Kawa pobudza i jeśli wypijemy ją tuż przed końcem pracy, prawdopodobnie długo nie uda nam się zasnąć. Starajmy się więc sięgnąć po ostatni kubek o takiej porze, aby nie przeszkodził nam w późniejszej regeneracji, czyli kilka godzin przed pójściem spać.

Pijmy wodę. Nawadnianie jest bardzo ważne i zbawienne dla całego organizmu. Wszystko wtedy pracuje lepiej i w dobrym tempie, a my po prostu czujemy się dobrze. Zaplanujmy i przygotujmy jedzenie do pracy w nocy lub zamówmy w firmie, z którą nasz pracodawca ma podpisaną umowę na dostarczanie dofinansowanych posiłków. Dostawcy jedzenia realizują dostawy także w porze nocnej.

‍Drobny ruch podczas nocnej zmiany jest wskazany

Jeśli pracujemy w monotonnej, np. siedzącej pozycji co jakiś czas, np. co 20 -30 minut wykonujmy drobne ćwiczenia ruchowe, które poprawią krążenie krwi w naszym organizmie oraz pobudzą mózg. Może to być krążenie stopami, skłony, przysiady, przeciągnięcie się, krążenie głową. Takie ćwiczenia pobudzą nas i ożywią. Jeśli dodatkowe prace wykonujemy w domu przy komputerze, koniecznie róbmy to w oświetlonym pomieszczeniu i na zdrowym, ale niezbyt relaksującym fotelu – tak by nie zachęcał nas do spania i odpoczynku.

Najczęściej zadawane pytania - praca nocne zmiany:

Co oznacza "praca w porze nocnej" w kontekście kodeksu pracy?

Praca w porze nocnej to każda praca wykonywana w godzinach nocnych, które kodeksem pracy określa jako okres między 22:00 a 6:00. Ta definicja obejmuje wszystkie aktywności zawodowe wykonywane w tych godzinach.

Jakie są obowiązki pracodawcy wobec pracownika wykonującego pracę nocną?

Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom wykonującym pracę w nocy dodatek za każdą godzinę pracy oraz odpowiednie warunki do odpoczynku, aby zadbać o zdrowie pracowników. Ponadto, pracodawca powinien dostosować rozkład czasu pracy do specyficznych potrzeb pracowników nocnych.

Czy istnieje minimalne wynagrodzenie za pracę nocną?

Tak, istnieje minimalne wynagrodzenie za pracę nocną. Dodatek za godziny nocne wynosi co najmniej 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w danym roku kalendarzowym.

Jakie są rekomendacje dla pracowników nocnych w celu ochrony zdrowia?

Pracownicy nocni powinni regularnie przechodzić badania profilaktyczne, dbać o zdrowy sen i odpowiednią dietę, a także stosować się do zaleceń dotyczących higieny pracy, aby zminimalizować negatywne skutki pracy w nocy na zdrowie.

Czy praca w nocnej zmianie może wiązać się z większym wysiłkiem fizycznym?

Praca w nocnej zmianie nie musi automatycznie wiązać się z większym wysiłkiem fizycznym, jednak specyfika niektórych zadań wykonywanych w nocy może wymagać dodatkowego nakładu sił. Pracodawcy powinni zapewnić odpowiednie wsparcie i warunki pracy.

Jakie są zasady dotyczące rotacji zmian dla pracowników wykonujących pracę w nocy?

Rotacja zmian powinna odbywać się w sposób, który uwzględnia naturalne rytmu dobowego organizmu oraz zapewnia pracownikom czas na regenerację. Idealnie, zmiany powinny być organizowane tak, aby zmiana nocna była krótsza i następowała po odpowiednim okresie odpoczynku.

Czy istnieją ograniczenia dotyczące pracy nocnej dla niektórych grup pracowników?

Tak, dla niektórych grup pracowników, takich jak pracownicy młodociani czy niepełnosprawni, obowiązują szczególne ograniczenia dotyczące pracy w nocy. Ograniczenia te są wprowadzone w celu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa tych grup.

Jakie świadczenia przysługują pracownikom pracującym w nocy w przypadku usunięcia awarii lub akcji ratunkowej?

W przypadku usunięcia awarii lub akcji ratunkowej, pracownikom pracującym w nocy przysługuje nie tylko dodatek za pracę nocną, ale również mogą być uprawnieni do dodatkowych świadczeń z tytułu pracy w szczególnie trudnych warunkach.

Jak ustalić wysokość dodatku za pracę w nocy?

Wysokość dodatku za pracę w nocy jest ustalana na podstawie przepisów prawa pracy oraz ewentualnych postanowień umowy o pracę. Minimalna wartość dodatku nie może być niższa niż 20% minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Czy praca w nocnych godzinach wpływa na czas pracy w okresie rozliczeniowym?

Tak, praca w godzinach nocnych wpływa na ogólny rozkład czasu pracy w okresie rozliczeniowym. Pracodawcy muszą uwzględniać godziny nocne przy planowaniu grafików pracy, aby nie przekraczać dozwolonych norm czasu pracy oraz zapewnić pracownikom odpowiedni czas na odpoczynek.